Kunnen we nog sporen terugvinden van historische commons in het huidige landschap? Met onder andere die vraag trokken we eind vorig jaar samen met een groep historici in spe en Maïka De Keyser (KU Leuven) en Jan Bastiaens (Agentschap Onroerend Erfgoed) naar Landschap De Liereman in Oud-Turnhout.

Vanaf de middeleeuwen, tot in de 19de eeuw werd dit prachtige natuurgebied beheerd door de omwonende gemeenschappen: ze lieten er hun vee grazen, ze mochten er turf steken om hun huizen te verwarmen en maakten hier ook afspraken over. De lokale bevolking werd soms afgedaan als arm, maar kwam dankzij het gemeengoed eigenlijk niets te kort, integendeel. De systemen van gemeen bezit zorgde voor een meer inclusieve maatschappij in de Kempen, alsook voor een ecologisch duurzaam beheer van het gebied. De middeleeuwse gemeenschappen waren dankzij de commons eveneens beter bestand tegen natuurrampen én economische crisis. Tot op vandaag is het zichtbaar dat het gebied niet was opgedeeld in kleine stukjes per boer, in percelen van elkaar gescheiden door paden en grensstenen. Uitgeholde, in ongebruik geraakte wegen lopen kris kras door het landschap en tonen aan dat de gebruikers vrij konden gaan en staan met hun vee zonder restricties.

Tijdens een plaatsbezoek op 19 april 2022 bij drie projecten van Community Land Trust Brussel (kort: CLT Brussel) kregen we de mogelijkheid niet enkel de gebouwen te bekijken maar ook in gesprek te gaan met bewoners en oprichters van CLT Brussel en CLT Gent. De openheid en praktische aanpak van de bewoners was bijzonder inspirerend voor mij als Commons laborant. Ik kreeg zo enkele inzichten hoe principes van Commons worden toegepast binnen de appartementsprojecten van CLT Brussel.  (Auteur: Elisabeth Hirner)

Eens de bewoners per toekomstig woonproject gekozen zijn, zijn ze actief bij verschillende stappen van het bouwproces betrokken: Ze nemen deel aan workshops met architecten, ze organiseren zich zelf in werkgroepen per thema (verwarming, tuin, fietsenstalling, etc.) en ze proberen een manier te vinden om hun bijeenkomsten te documenteren. Nadat de appartementen afgewerkt zijn worden de bewoners nog twee jaar door CLT Brussel begeleid tijdens de bijeenkomsten. Het uiteindelijke doel is dat de bewoners zich zelf als groep gaan organiseren en het project volledig zelf gaan beheren na afloop van de overgangsfase. 

Bij het bezochte project ‘Arc en Ciel’ in Molenbeek (intrek: begin 2020) vertelde bewoner Sam over de moeilijkheid om een gemeenschappelijke taal te vinden omdat de bewoners vanuit alle hoeken van de wereld komen en bijna niemand Nederlands of Frans als moedertaal heeft. Uiteindelijk werd er voor Frans als gemeenschappelijke taal gekozen, en voor video als medium om verslagen te maken en te delen (omdat niet iedereen goed Frans kan schrijven en lezen). Deze videoverslagen worden via whatsapp gedeeld. De werkgroepen doen voorstellen die dan de hele groep van inwoners al dan niet kan goedkeuren. Deze processen zijn erg oplossingsgericht. Er worden geen filosofische of ideologische discussies gevoerd, ook zijn er soms grote meningsverschillen door de verschillende achtergronden en culturen. De communicatie en besluitvorming blijkt een uitdaging waarvoor de bewonersgroep een werkbare oplossing heeft gevonden. 

Bij een ander project van CLT Brussel in Molenbeek was het mogelijk een gemeenschappelijke ruimte te voorzien maar niet de afwerking ervan. De bewoners (die nog maar twee maanden geleden zijn ingetrokken) hebben ondertussen samen bouw- en isolatiemateriaal verzameld en gaan de ruimte gemeenschappelijk verbouwen. Ook hier willen de bewoners de gemeenschappelijke (binnen- en buiten-)ruimte als een common beheren. 

Het blijkt dat de manier van samen beheren en afspraken maken binnen de bewonersgroepen per project erg nauw aansluit bij commons. De Community Land Trust Brussel projecten zijn commons maar zonder dat die naam erop geplakt wordt of zonder dat de bewoners expliciet met dat principe vertrouwd zijn. Vanuit CLT Brussel laten ze de methodiek van samen beheren en vergaderen ook volledig vrij. De aanpak om gemeenschappelijk beheer te stimuleren lijkt evenwel niet inherent aan het CLT concept per se – het is de specifieke methode van CLT Brussel.  

Binnen dit Commons Lab experiment zouden we de komende tijd graag focussen op de manier waarop de ‘trust’ of ‘stichting’, een mogelijke (juridische) structuur van een CLT, daadwerkelijk functioneert en op het ‘commons-gehalte‘ van de bijeenkomsten en besluitvorming ervan. 

Lees hier meer over hoe Commons Lab mee experimenteert bij CLT Leuven.